Abonos - Fosilizovani hrastovi iz Save i okolnih močvara
U periodu od 5000 do 2500 godine prije nove ere nastupilo je doba razvoja mješovitih hrastovih šuma, odnosno zašumljavanje Panonske nizije,a od tog perioda došlo je do još dvije promjene klime koje su izazvale razvoje hladnijeg i vlažnijeg doba. Od tog perioda do danas došlo je do različtih geoloških i klimatskih promjena koji su izazvali promjenu vegetacije, poplave, meandriranje rijeka i dr.
U prošlosti su šume hrasta lužnjaka bile najrasprostranjeniji tip šuma u Panonskoj niziji, pa i u Posavini koja je njen južni obod. Stare šume hrasta lužnjaka su većinom nestale širom Posavine što je uslovljeno i sječom, ali i poremećenim hidrološkim režimom, pa čak i klimatskim promjenama. Danas su veće površine pod hrastom lužnjakom u Posavini rijetkost. Ali ipak, u dubinama mulja i nekadašnjih riječnih tokova, ostali su ugljenisani i sačuvani ti panonski divovi u vidu abonosa – fosilizovanih stabala hrastova. Često se i danas po Posavini u riječnim koritima iskopavaju veoma stara stabla hrasta lužnjaka koja imaju veliku vrijednost.
Praistorijske životinje u močvarama Evrope (c) Beth Zaiken
Kako je u prošlosti rijeka mijenjala svoj tok, stabla hrastova koja su nekad obrastala obale rijeke nalazila su se povremeno potopljena u riječnom toku, pa su tako ostala izložena djelovanju vode.
Procesom prirodne mumifikacije pod hiljadugodišnjim djelovanjem mulja i gline dolazilo je do reakcije između tanina u drvetu i soli gvožđa iz vode i tako su nastajali koroliti od svijetlosmeđe do crne. Takvo drvo je ostajalo zarobljeno i do nekoliko metara ispod slojeva šljunka i pijeska iznad kojih je tekla rijeka.
Hrastovina izvađena iz mulja rijeka, odnosno iskopana u močvarnim područjima Posavine, sačuvana je od truljenja upravo zahvaljujući kiselim i anaerobnim uslovima mulja i močvara te se može sačuvati hiljadama godina. U suštini, radi se o ranoj fazi fosilizacije drveta koja, nakon više miliona godina, dovodi do stvaranja lignita, odnosno drvenog uglja.
Utvrđivanje starosti hrastovog abonosa vrši se metodom radiokarbonskog datiranja „C-14“ pomoću radioaktivnog izotopa ugljenika na akreditovanim institutima koje izdaju certifikate o starosti. Po dosadašnjim istraživanjima iz okoline bare Tišina i Odmut, te iz rijeke Save, iskopavani su hrastovi stari do 10.000 godina. Ova stabla imaju visoku ekološku, istorijsku, arheološku i komercijalnu vrijednost, te su visoko cijenjena u izradi raznih predmea od drveta.
Pod sličnim uslovima uz rijeku Savu i druga mjesta sa debelim naslagama šljunka, pijeska i mulja često se nalaze fosilizovani ostaci praistorijskih životinja poput zuba ili kljova vunastog mamuta, rogova praistorijskog jelena ili govečeta i sl. Ove životinje nastanjivale su nizije uz rijeke koje su stalno mijenjale svoj tok. Klima, vegetacija i drugi uslovi života bili su dosta drugačiji nego danas, a ostaci biljaka i životinja tog vremena leže duboko ispod slojeva šljunka, pijeska i mulja ispod rijeke Save.
Autori teksta: Jovica Sjeničić i Marko Matolić
Dio nalaza fosila iz Save u okolini Tišine (preuzeto sa: Zupanjac.net)
Stalna postavka nalaza abonosa, kostiju i oruđa iz praistorije i sa ovih prostora može e pogledati u galeriji „Abonos“ u Orašju: